کتاب «سومار در مسیر تاریخ» تالیف مرتضی اکبری در زمره تواریخ محلی به‌شمار می‌رود که به بررسی سیر تاریخی شهر سومار، از توابع استان کرمانشاه می‌پردازد.

«سومار در مسیر تاریخ» دربردارنده هفت فصل با عناوین «بررسی و معرفی موقعیت جغرافیایی سومار»، «سومار در عهد باستان»، «سومار در دوران اسلامی»، «سومار در عهد صفویه، افشاریه و زندیه»، «سومار در دوره قاجاریه»، «سومار در عهد پهلوی» و «سومار در دوره دفاع مقدس» است.
 
نخستین فصل کتاب به موضوعاتی چون موقعیت جغرافیایی، وجه تسمیه، آب‌ و هوا و طبیعت، زبان و مذهب ساکنان و جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی شهر سومار می‌پردازد.

نویسنده درباره وجه تسمیه این شهر می‌نویسد: «یکی از وجوه تسمیه سومار شاید به معنی سوراخ مار باشد. زیرا در محل یکی از معانی سو سوراخ است. دومین وجه تسمیه سومار می‌تواند به معنی گوشه ماد باشد. یعنی سومار از «سوماد» گرفته شده و رفته رفته تحریف به سومار شده باشد. «سو» در یک معنی دیگر  به معنای گوشه است و چون غربی‌ترین گوشه دولت ماد بوده از «سوماد» به سومار تغییر یافته است.» (صفحه 12)

امامزاده سیدعلی، پیرعلی، مسجد شهر سومار، قلا سومار، طاق‌ملک و گورستان‌های باستانی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر است که در این فصل از کتاب به اختصار معرفی می‌شوند.

فصل بعدی کتاب به وضعیت سومار در دوران باستان می‌پردازد. براساس آنچه در کتاب آمده، این شهر قبل از ورود آریایی‌ها به ایران نیز قابل سکونت بوده و جمعیتی در آن زندگی می‌کردند. اما پس از شکل‌گیری دولت ماد و به دنبال آن تاسیس سلسله‌های ایرانی در این سرزمین اطلاعات بیشتری از سومار در اختیار داریم.

وضعیت سومار با ورود اسلام به ایران موضوع فصل سوم کتاب است. نویسنده در این فصل با استناد به منابع تاریخی و به‌ویژه سفرنامه‌ها به بررسی تغییر و تحولات این منطقه می‌پردازد.

چهارمین فصل کتاب موقعیت سومار را در سه دوره مهم تاریخی یعنی صفویه، افشاریه و زندیه مورد بررسی قرار می‌دهد. و در فصل بعدی جایگاه این شهر در دوران حکومت شاهان قاجار بر ایران بررسی می‌شود.

در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «عثمانی‌ها در سال 1318 ه.ق و در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار به بخش سومار از توابع ایوان تجاوز کردند و اموال، دارایی و محصولات کشاورزی مردم را غارت کردند و خسارت زیادی به بار آوردند. در این خصوص، علاءالملک در گزارش‌های سیاسی خود، یادداشتی به خط میرزا نصراله‌خان مشیرالدوله نائینی، وزیر خارجه آورده و چنین نوشته است: ... چرا عثمانی‌ها چنین اقدامی بی‌مقدمه کردند و قشون دولتی به خاک ایوان کرمانشاهان فرستاده و به صدد خسارت به سکنه سومار برآمدند.»

فصل بعدی کتاب به سومار در عهد پهلوی اختصاص یافته است. مشکل رودخانه کنگیر در مرز ایران و عراق که مشکل اساسی در روابط دو کشور در سال‌های 1300 تا 1308 ه.ش بود در این فصل به تفضیل شرح داده می‌شود. حفر چاه نفت در سومار و اختلاف ایران و عراق بر سر رودخانه‌های مرزی از دیگر موضوعات مورد بحث در این فصل به‌شمار می‌روند.

فصل پایانی که بیشترین سهم از کتاب را به خود اختصاص داده است، به نقش سومار در هشت سال دفاع مقدس می‌پردازد. سومار با توجه به قرار گرفتن در منطقه مرزی، در طول جنگ تحمیلی چندین‌بار مورد تجاوز نیروهای رژیم بعثی عراق قرار می‌گیرد و خسارات فراوانی به آن وارد می‌شود.

چاپ نخست کتاب «سومار در مسیر تاریخ» به قلم مرتضی اکبری در 291 صفحه با شمارگان یک‌هزار و 500 نسخه و بهای 15 هزار تومان از سوی انتشارات جوهر حیات روانه بازار کتاب شده است.